(18/8/2025)
Trong một thị trường mà ai cũng có cùng cơ hội tiếp cận thông tin, tại sao phần lớn nhà đầu tư cá nhân vẫn thua lỗ?
Tại sao trong mỗi đợt tăng nóng, lại có hàng loạt người “ôm đỉnh”?
Và tại sao sau mỗi cú sập, vẫn có những người lao vào thị trường như chưa từng bị đau?
Câu trả lời không nằm ở bảng điện. Nó nằm trong não bộ.
Cụ thể hơn: trong những lỗi tư duy hệ thống mà hầu hết nhà đầu tư cá nhân đều mắc phải.
Tài chính hành vi (behavioral finance) và khoa học thần kinh đã chỉ ra rằng, thị trường là nơi mà con người thường xuyên bị đánh lừa bởi chính tâm trí của mình.
FOMO - sợ bỏ lỡ cơ hội.
FOMO (Fear of Missing Out) là hiệu ứng tâm lý khiến nhà đầu tư ra quyết định không dựa trên phân tích, mà dựa trên cảm xúc lo sợ “mình sẽ bị bỏ lại”. Đây là lý do vì sao:
Cổ phiếu tăng 20%, ít ai dám vào.
Tăng 50%, bắt đầu chú ý.
Tăng 100%, nhảy vào mua “ngay kẻo mất”.
Sau đó là cú rơi -50% và cảm giác "mình vừa mua đúng đỉnh".
Ví dụ điển hình là cú tăng thần tốc của họ FLC năm 2021.
Những người tham gia ở vùng tăng 50-100% sau tin đồn hợp tác, đầu tư… đều tin rằng "mọi người đang kiếm tiền, mình không thể đứng ngoài".
Nhưng sau đó, khi thông tin thật dần lộ diện, cổ phiếu mất 70-90% giá trị.
FOMO khiến nhà đầu tư quên mất bài học cơ bản: thị trường luôn đi trước tin tức.
Loss Aversion - nỗi sợ mất tiền mạnh hơn niềm vui có lãi.
Nghiên cứu kinh điển của Kahneman và Tversky cho thấy: con người cảm thấy đau đớn gấp đôi khi mất 1 đồng, so với cảm giác vui khi kiếm được 1 đồng. Điều này khiến nhà đầu tư:
Không dám cắt lỗ khi cần thiết. Cổ phiếu giảm 10% thì nói “chờ hồi”.
Giảm 30% thì “trung bình giá”.
Giảm 50% thì “chuyển sang đầu tư dài hạn”.
Đến khi mất 80%, thì không còn dám nhìn bảng điện.
Trong khi đó, cổ phiếu có lãi 10-15% lại chốt ngay vì sợ mất lời.
Kết quả là: giữ lỗ dài, chốt lãi ngắn - lợi nhuận tổng thể âm.
Đây không phải lỗi kiến thức.
Đây là lỗi thuộc bản chất tâm lý con người.
Overconfidence Bias - tự tin thái quá.
Hầu hết nhà đầu tư cá nhân đều tin rằng mình “nằm trong nhóm ít ỏi biết điều gì đang diễn ra”.
Họ tin rằng mình hiểu dòng tiền, hiểu sóng ngành, thậm chí hiểu cả “game nội bộ”. Chính niềm tin đó khiến họ:
(1) Đánh cược lớn mà không có stop-loss.
(2) Phớt lờ các chỉ báo rủi ro như margin cao, thanh khoản cạn, lãnh đạo bán ra.
(3) Không tin vào khả năng mình sai.
Cú sập của họ Louis năm 2021 là minh chứng.
Nhiều nhà đầu tư tin vào “liên minh doanh nghiệp thâu tóm”, vào các câu chuyện hậu trường, nhưng quên mất rằng không có kết quả kinh doanh thật sự nào hỗ trợ. Khi bánh xe quay ngược, lòng tin trở thành gông cùm.
Confirmation Bias - chỉ tìm thông tin củng cố niềm tin sẵn có.
Con người có xu hướng tìm kiếm và tin tưởng vào những thông tin xác nhận niềm tin hiện tại, đồng thời bác bỏ hoặc làm ngơ những thông tin mâu thuẫn.
Ví dụ:
(1) Mua một cổ phiếu nào đó, họ chỉ đọc những phân tích khen ngợi cổ phiếu đó.
(2) Bỏ qua các thông tin cảnh báo rủi ro, hoặc cho rằng “do đội lái tung tin xấu để gom hàng”.
(3) Bám chặt vào câu chuyện đầu tư dù dữ liệu thực tế cho thấy điều ngược lại.
Họ nhà P (Penny) trong năm 2021-2022 là trường hợp tiêu biểu. Nhiều mã đã không còn nền tảng, thanh khoản thấp, nội tại yếu, nhưng nhà đầu tư vẫn bám víu vào niềm tin rằng “có đội lái, sẽ đánh lên lại”. Khi không còn ai nâng giá, tất cả rơi vào trạng thái “kẹt hàng tập thể”.
Tâm lý đám đông và dopamine.
Khoa học thần kinh cho thấy: mỗi lần cổ phiếu tăng, não bộ tiết ra dopamine - một chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác khoái cảm. Nó giống hệt cảm giác thắng game, trúng số hay được khen thưởng.
Khi thị trường tăng mạnh, dopamine khiến nhà đầu tư:
(1) Giao dịch nhiều hơn mức cần thiết.
(2) Tăng tỷ trọng đầu tư mà không tính rủi ro.
(3) Đánh cược như đang chơi game, quên mất đây là tiền thật.
Hiệu ứng đám đông càng khiến mọi người “đồng bộ sai lầm” - tất cả cùng vào một trend, cùng bị cuốn vào một cơn hưng phấn, và cùng rơi vào trạng thái hoảng loạn khi trend đảo chiều.
Vấn đề không phải là kiến thức - mà là quản lý tâm lý.
Rất nhiều nhà đầu tư có kiến thức cơ bản vững, hiểu mô hình định giá, biết đọc BCTC. Nhưng khi bị cuốn vào sóng thị trường, họ vẫn mắc lỗi hành vi.
Vì vậy, đầu tư thành công không phải chỉ là việc học thêm - mà còn là quản trị bản thân:
(1) Có kỷ luật cắt lỗ rõ ràng.
(2) Biết nói “không” với những cú trade nóng.
(3) Biết đứng ngoài khi thị trường quá nóng.
(4) Biết “làm ngơ” trước đám đông khi cần.
Warren Buffett từng nói: “Nếu bạn không thể kiểm soát cảm xúc, bạn không thể kiểm soát tiền bạc.” Và đó là lý do nhà đầu tư cá nhân thua lỗ không phải vì thiếu thông tin - mà vì thua chính mình.
Thị trường là một tấm gương. Nó không lừa bạn - nó chỉ phản chiếu chính bạn.
Nếu bạn thường xuyên thua lỗ, đừng vội tìm chỉ báo mới hay điểm mua “bí mật”.
Hãy bắt đầu bằng việc nhìn thẳng vào tâm trí mình: bạn đang giao dịch theo lý trí, hay đang bị điều khiển bởi FOMO, overconfidence, loss aversion?
Sự tỉnh thức không đến từ việc biết nhiều hơn người khác. Nó đến từ việc hiểu bản thân sâu hơn đám đông.
Nếu bạn thấy bài viết này đúng với những gì mình từng trải qua - đừng xấu hổ. Đa số nhà đầu tư đều đi qua con đường này. Quan trọng là bạn dừng lại, quan sát và bước tiếp với tư duy mới.
minhluankinhte.blogspot.com
https://www.facebook.com/share/1F9wciuNbB/
Nhận xét
Đăng nhận xét